4 zasady doboru donicy bonsai

Nasz cel po przeczytaniu tego artykułu to osiągnięcie harmonii drzewka i donicy, podkreślenie za pomocą pojemnika charakterystycznych cech naszej rośliny. Japońskie słowo bonsai składa się z dwóch członów: „bon” oznacza tacę lub pojemnik, a „sai” drzewo, roślinę. Dopasowana donica dopełnia piękna miniaturowego drzewka i jest nierozłączną częścią w tej sztuce. Śmiało można powiedzieć, że nie ma drzewka bonsai bez donicy bonsai.

Dobór właściwej donicy bonsai nie jest prosty. Może okazać się, że dopiero za kolejną próbą trafimy na tę mającą najlepszy wpływ na finalny odbiór wizualny, wyeksponowanie drzewka. Donica ma współgrać ze stylem rośliny, jej kolorystyką, charakterystyką (grubość pnia itp.), dopełniać nasze dzieło. Bonsai to w dużej mierze sztuka cierpliwości – może dopiero kolejna próba doboru pojemnika okaże się w pełni satysfakcjonująca. Cenną nauką może być odwiedzenie wystawy bonsai. Na wystawach przy drzewkach są zazwyczaj ich twórcy, którzy chętnie o nich rozmawiają. Wystawę zatem można potraktować nie tylko jako wizualną ucztę ale też jako idealną okazję do nauki, warsztat z mistrzami.

Jedną z metod doboru właściwego pojemnika jest próba zestawiania w programie komputerowym (np. Adobe Photoshop czy bezpłatny GIMP) zdjęcia naszego drzewka ze zdjęciami donic. Wymaga to już pewnej podstawowej znajomości z zakresu grafiki komputerowej (lub skorzystanie z pomocy dobrego kolegi ;) ) i poświęcenia czasu na odpowiednie przygotowanie zdjęć. Może jednak pozwolić szybciej znaleźć tę donicę idealnie wyeksponowującą nasze drzewko.

Wierzę, że ten wpis na blogu pomoże w doborze tej właściwej donicy :)

Słowem wstępu – co charakteryzuje donicę bonsai. Duże otwory drenażowe w celu dobrego odprowadzania wody. Roślina będzie miała ciasno osadzoną bryłę korzeniową i jest to kluczowe. Poza stylem kaskadowym są z reguły płaskie.

Istnieją pewne przyjęte zasady doboru donic. Ostateczny wybór jednak będzie subiektywną oceną właściciela drzewka. Co więcej – czasem warto łamać zasady. Kwestia wyczucia, estetyki, wzmocnienia przekazu. Żeby jednak umiejętnie i świadomie łamać zasady – też trzeba je poznać :)

W naszym sklepie internetowym www.palmatum.pl staramy się dbać o różnorodność asortymentu aby do każdego stylu prowadzenia bonsai i każdego drzewka możliwe było dobranie właściwej donicy. Jeśli jednak poszukujesz innego pojemnika niż dostępne – po prostu daj nam znać.

Kluczowe aspekty doboru donicy to jej:

• wymiary
• kształt
• kolor
• tekstura

1. Pierwszy kluczowy wybór – rozmiar

Kwestia najprostsza. Nie ciążą na niej subiektywne estetyczne decyzje.

Po pierwsze – mierzymy średnicę pnia drzewka u samej podstawy przy poziomie ziemi (lub jeśli jest nebari to powyżej niego). Głębokość doniczki powinna odpowiadać średnicy pnia.

Z kolei długość pojemników owalnych i kwadratowych powinna wynosić 2/3 wysokości drzewka. W przypadku okrągłych średnica donicy powinna wynosić 1/3 wysokości rośliny.

To jednak bardzo ogólne zasady. Przykładowo dla okazów z szeroką koroną może być korzystniejsze posadzenie w szerszej donicy. Dla zachowania równowagi wizualnej (z uwzględnieniem też grubości pnia) może to być stosunkowo płaska donica.
Okaz o bardzo grubym pniu w stosunku do wielkości drzewka można umieścić w wyższym, głębszym pojemniku ale z kolei węższym.

Żeby nie było zbyt prosto – trzeba też uwzględnić zasady nie tylko wizualne ale też specyfikę gatunku, po prostu kwestie jego uprawy. Np. tempo wzrostu bryły korzeniowej. Przykładem może być tutaj klon burgera, u którego szybko przyrastają korzenie i drzewa owocowe (np. jabłonie) z także szybszym tempem przyrostu korzeni.

2. Drugi aspekt – kształt donicy

W angielskojęzycznym serwisie bonsai4me.com można przeczytać o rozróżnianiu danego okazu drzewka na męskie lub żeńskie. Rzecz nie w gatunku, a w tym jak określimy jego prezentację, styl, masywność. Donice owalne można klasyfikować jako delikatne wizualnie – czyli pasujące do drzewek, które określimy jako damskie. Donice „ostre” z kanciastymi prostymi wykończeniami bez zdobień będą bardziej pasować do okazów męskich.

W porządku, tylko jak ocenić „płeć” drzewka? W niektórych wypadkach nie powinno być to trudne. Ogólnie to oceniamy na nasze wyczucie. Czyli w czyjejś innej ocenie może ono prezentować się inaczej.
Podstawowe kryterium – egzemplarz męski daje wrażenie silnego. Czyli stożkowy gruby pień, nierówną chropowatą korę jak na starym drzewie, martwe gałęzie czy elementy pnia. Może mieć prosty potężny pień, gęstą koronę.
Drzewko żeńskie będzie miało delikatniejszy prezencję. Czyli między innymi gładki pień a kształt gałęzi i pnia będzie prosty lub faliście wygięty. Korona przy tym będzie lżejsza, mniej masywna.

Niektóre gatunki z góry mają uwarunkowania predysponujące je jako żeńskie lub męskie. Np. sosna, głóg a zwłaszcza dąb o grubym spękanym pniu wpasowują się w definicję drzewka męskiego. Z kolei nasze ulubione delikatne klony palmowe to prawie zawsze okazy damskie. Jednak wiadomo jak różną formę przybierają drzewa i nie można zdefiniować sztywnych zasad. Typowe cechy męskie i żeńskie mogą się przenikać. Przykładowo klon palmowy o mocnej budowie, o kształcie stożka z naturalnie delikatnymi gałęziami i liśćmi to właśnie typowo damski gatunek z przenikającymi się u tego okazu cechami męskimi. W takim wypadku trzeba też spróbować określić, które z cech są mocniejsze w wizualnym odbiorze.

Wybór ułatwia to, iż donice także są rozróżniane na damskie i męskie. Pozostaje nabyć umiejętności określenia charakteru zarówno donicy jak i drzewka i dobrania wizualnie pasującej pary.

Głębokie donice o ostrych kątach i z ostrym wykończeniem to oczywiście donice męskie. Płytkie pojemniki z delikatniejszą linią to z kolei damskie.
Przećwiczmy to :)
Przykładowo masywna prostokątna donica z ostro zakończonymi rogami to typowy typ męski. Tak jak i donice kwadratowa. Do takiego pojemnika pasuje oczywiście drzewko o masywnym pniu, w szczególności iglaki.
Liściaste drzewko o cienkim pniu znajdzie się w płaskim pojemniku z zaokrąglonymi rogami, najlepiej owalnym.

Podział donic ze względu na kształt

Prostokątne
Właściwsze dla gatunków iglastych i dla dużych liściastych okazów z pniem szerokim u podstawy, zwłaszcza z mocnym nebari. Dla przypomnienia – nebari to japońskie słowo określające wyeksponowane nad powierzchnią ziemi korzenie, zazwyczaj równomiernie rozchodzące się wokół pnia. Pozwalają uzyskać stożkowy kształt pnia, wrażenie bardzo mocnego osadzenia drzewka. Prostokątna donica może wzmacniać odbiór drzewka jako silnego, męskiego.

Owalne
Odpowiednie by wyeksponować cechy delikatnych drzewek żeńskich – liściastych, dla bonsai prowadzonych w stylu Kabudachi (ang. clump style, czyli styl o wielu pniach) i styl typu lasek (ang forest, jap. Yose-uye).

Okrągłe
Właściwa dla iglastych gatunków i liściastych żeńskich, szczególnie dla stylu literackiego (forma bunjin). Wysokie o prostym pniu lub faliście ukształtowane drzewa z delikatnym stożkiem są typowymi formami żeńskimi. Donice bonsai do nich pasujące to właśnie okrągłe i zarazem bardzo płytkie.

Boki i brzegi donicy
Wykończenie górnych krawędzi donicy wywinięciem, spłaszczeniem może dodawać w wizualnym przekazie siły drzewkom męskim. Prosty brzeg (bez wywinięcia, bez spłaszczenia) jest delikatniejszy i właściwy zarówno dla drzewek męskich i żeńskich. Wypukły (mówiąc inaczej – wybrzuszony zamiast prostego) bok donicy powinniśmy dobierać dla drzewek żeńskich.

Rogi donicy
Rogi ostro zakończone pod kątem prostym to męska cecha donic.
Wcięte rogi w prostokątnych donicach łagodzą jej męski charakter.
Zaokrąglone rogi także łagodzą męski odbiór donicy. Wtedy donica zaczyna przypominać owalną i zatem właściwszą dla okazów żeńskich.

Nóżki
Głównym zadaniem nóżek w donicy bonsai jest usprawnienie odpływu nadmiaru wody i przepływ powietrza. Nóżki nadają jednak dodatkowego charakteru donicy. Nóżki mogą być dekoracyjne i subtelne lub przeciwnie – duże, solidne. Jako kolejny element mają wpływ na ogólny odbiór wizualny donicy. Grube masywne nóżki wzmacniają dodatkowo silny przekaz męskiej donicy a delikatne małe nóżki dają odwrotny efekt.

3. Wybór trzeci – kolor

Gdy już decyzja o kształcie donicy za Tobą czas następnie na wybór kolorystyki (i ew. tekstury).
Rzecz oczywista – każdego drzewko jest niepowtarzalne. W ramach jednak gatunku jednak poszczególne okazy mogą być nieco podobne. To właśnie dzięki doborowi pojemnika w odpowiednim kolorze i kształcie te cechy szczególne można podkreślić, wydobyć.
Kolor donicy może wydobyć, podkreślić szczególne cechy danego okazu lecz zarazem współgrać z drzewkiem.
Kolory drzewa, które są uzupełniane, wydobywane mogą być też z barw pnia, kory. Są gatunki z charakterystyczną korą, jak np. zawsze gładka jasna srebrno-szara u buka zwyczajnego. Na przykład nieszkliwiona czerwona lub brązowa donica podkreśla styl kory jałowca. Odpowiednio komponując się z kolorystyką liści może podkreślać ich barwę latem lub jesienią. W przypadku drzew kwitnących i owocujących kolor donicy powinien dopełniać, podkreślać kolor kwiatów / owoców.

Mimo że zazwyczaj chcemy dobrać kolor i teksturę donicy aby pasowała do charakterystyki drzewa, to czasem kontrastowe zestawienie jest właśnie najlepsze. Na przykład czerwone liście współgrają z niebieską donicą.
Kolor może akcentować energię, dynamikę drzewa. Kolory ciepłe (brązy, czerwień, pomarańczowy, żółty) nadają drzewku uczucie ciepła i stabilności podczas gdy niebieski i zielony ożywiają kompozycję. Ciepłe jak i zimne kolory mogą kontrastować z drzewkiem. W donicy o ciepłych kolorach możemy posadzić mamme bonsai (czyli bardzo małe) aby je wyeksponować, by nie umknęły uwadze. Dzięki temu podkreślimy ich kolory. Kolory chłodniejsze zbalansują z kolei wyraziste ubarwienie liście. Przykładowy gatunek o mocnym wybarwieniu to klon shirasawy.

Dekorowane donice i w mieszanych wielu tonacjach kolorystycznych powinny być wykorzystywane tylko do wyjątkowo spektakularnych okazów. Z kolei dla drzewek mame nawet wskazane są wyraziste, kolorowe donice aby małe delikatne drzewko bardziej przykuwało uwagę.

 
Przykłady doboru koloru donicy do gatunków drzew

To prosty poradnik pomagający dokonać pierwszego wyboru i ogólna wytyczna jakie kolory mogą być odpowiednie dla których gatunków. Oczywiście ostateczny dobór może być odmienny w zależności od indywidualnego charakteru drzewka.

jasny brąz, jasny beż
klony, wiązy, buki, dęby, modrzewie, głóg, jesion, miłorząb

kremowa biel, szary
głóg, dąb, klony, jesion

jasna zieleń
klony, jesion, buk

ciemna zieleń
klony, azalie, wiąz drobnolistny, irga

średnio ciemny brąz
wiąz, brzoza, klony

ciemny brąz, brązowo-czerwony, nieszkliwione donice czerwone, brązy
sosny, jałowce, irga, modrzew i inne iglaste, azalie

jasny niebieski
azalie, jabłonie i inne kwitnące

matowy niebieski
klony, jałowce, sosny, azalie

matowy niebieski / zielony
sosny, jałowce, klony, azalie… Wbrew temu, że są to wyraziste kolory to większość drzew może do nich pasować ze względu na to, że są to kolory, z którymi w naturze się komponują – zielone tło lasu i tło nieba.

4. Tekstura

Tekstura donicy to nie inaczej… oczywiście kolejny element uzupełniający kompozycję drzewka bonsai. Gładkie wykończenie jest bardziej odpowiednie dla drzewek żeńskich. Mocna tekstura podkreśla męskie i dzikie cechy drzewka.

 
Przykład pierwszy – dobór „płci” donicy (męska i żeńska)
Przykład opisany w serwisie bonsaiEmpire.com

Przykład idealnie w praktyce obrazuje jaką różnicę w odbiorze drzewka daje wybór donicy z cechami męskimi lub żeńskimi.

To książkowy przykład perfekcyjnego zestawienia donicy z drzewem. Kompozycja emanuje męskością. Rzadkie gałęzie, spękana kora perfekcyjnie komponują się z donicą o prostych liniach, stabilnych nóżkach. Górne brzegi donicy są otwarte i symbolizują wyraziście męską siłę. Oczywistym wyborem mogłaby być nieszkliwiona terakotowa czerwona donica zamiast czerwonej szkliwionej spełniającej te same funkcje. Podkreśla czerwono-pomarańczowe odcienie sosny.

Mogłaby to także być właściwa donica. Wygięte (wybrzuszone) boki donicy podkreślają łagodne zakrzywienia pnia i nadają kompozycji bardziej żeński charakter.

W tej wersji donicy zostały odrzucone wszystkie wcześniej wymieniane męskie cechy donicy. Nie ma wywinięcia donicy na górnym brzegu. Solidne charakterystyczne męskie nóżki donicy pozostały. Można zobaczyć jak drzewko prezentuje się w przeciwieństwie do pierwszego zdjęcia gdzie drzewo ma donicę będącą zupełnym przeciwieństwem powyższej. Tu wydaje się stać na szczycie góry. Ma się wrażenie, że donica przydusza koronę drzewa, drzewko jakby wpadało w nią. Przykład wyraźnie pokazuje, że teraz jest więcej żeńskich cech u drzewka niż w pierwszym odbiorze.

 
Przykład drugi – kolor drzewka i donicy

W przypadku gatunku liściastego jak ten dąb, które sezonowo zmienia wybarwienie, ideałem byłoby dobrać donicę współgrającą z kolorystyką każdej pory roku. Najłatwiej wybrać kolor odwzorowujący kolory pnia, jak ta szara. Można też znaleźć pasujący kolor w odcieniu liści lub wybrać mniej wyrazisty kolor jak lekko brązowy lub brak szkliwienia.

Opcją jest także wybór kontrastującej donicy – np. niebieskiej lub jak na powyższym zdjęciu – marmurkowej szkliwionej z kombinacją wszystkich występujących odcieni: czerwonego, zielonego i żółtego.

 
Osadzenie drzewka w donicy

Gdy trudne acz miłe wybory mamy już za sobą pozostaje posadzić drzewko w donicy. Generalną zasadą jest, że poza donicą okrągła i kwadratową nie umieszcza się rośliny na środku. Położenie drzewka w donicy powinny balansować jego układ, masę, koronę, która nie jest równomierna. Przy czterech nóżkach powinny patrząc od frontu być równomiernie widoczne z lewej i prawej, także dla donic okrągłych. W przypadku donic okrągłych o trzech nóżkach – jedna powinna być centralnie widoczna od frontu drzewka. Dla stylu kaskadowego jedna z nóżek powinna być w miejscu gdzie drzewko osiąga najniższy punkt. Temat na osobny przyszły wpis na blogu :)

 
Podsumowanie

Panują pewne zasady doboru donic bonsai, jednak po zapoznaniu się z nimi i przećwiczeniu tematu w praktyce próbując dobrać donicę nie powinno to stanowić problemu. Problemem w rzeczywistości może okazać się zbyt mały wybór donic lub brak tej jedynej pasującej do naszego drzewka i wyobrażenia jak chcemy je prezentować. Wybór donicy bonsai to składowa naszego wyczucia, wiedzy na temat zasad i praktyka. Poszukiwania właściwej donicy do Twojego okazu możesz rozpocząć od przejrzenia donic w sklepie www.palmatum.pl Jeśli mieszkasz na południu Polski to możesz też przyjechać ze swoim drzewkiem do Myszkowa pod Częstochową i spróbować na miejscu dobrać tę jedyną najlepszą donicę. Kupując przez internet – możesz przysłać zdjęcia swojego drzewka w celu pomocy w doborze donicy.
Przy doborze zaczynaj od właściwego wymiaru. To najprostsza i pewna zasada a pozwoli na starcie zawęzić poszukiwania.

 
Wpis na podstawie artykułu na stronie bonsai4me.com o tytule „Choosing the right pot for your bonsai” za zgodą autora. Zdjęcia przykładu doboru płci donicy dla sosny i doboru donicy pod względem kolorystyki dla dębu ze strony bonsaiEmpire.com